ذخیره کردن آب باران برای کشاورزی و آبیاری باغ و باغچه یک رویکرد حیاتی و پایدار در مدیریت منابع آب است. در یک دنیایی که با تغییرات آب و هوایی و فقدان منابع آب مواجه است، بهره‌وری از باران و جلب آن برای کاربردهای کشاورزی به عنوان یکی از راهکارهای موثر برای مقابله با چالش‌های کمبود آب به شمار می‌رود. آب باران منبعی قابل تجدید و متجدد است که با استفاده مناسب می‌تواند منابع آب زیرزمینی و سطحی را تقویت کرده و نقش مهمی در حفظ تعادل اکوسیستم‌ها ایفا نماید. در این راستا استفاده از فنون مدرن جمع‌آوری و ذخیره آب باران به عنوان یک عنصر کلیدی در استراتژی‌های مدیریت آب به بهبود مستمر عملکرد کشاورزی و حفاظت از باغات و باغچه‌ها کمک می‌کند. در این مقاله به بررسی روش‌های ذخیره کردن آب باران برای کشاورزی و آبیاری باغ و باغچه و فواید این کار می‌پردازیم.
ذخیره کردن آب باران برای کشاورزی، باغ و باغچه با استفاده از مخازن پلاستیکی(پلی اتیلن)
در این روش نوین، با بهره‌گیری از مخزن پلاستیکی(پلی اتیلن)، می‌توانید با اشغال مساحت زمین با شیب طبیعی و انجام تنظیمات کلی، آبی که از اشباع شدن خاک سطحی به دست می‌آید را جمع‌آوری کنید. این آب می‌تواند در حوضچه‌های ذخیره‌سازی جمع‌آوری شود و پس از عبور از فیلتر دست‌ساز، سنگی و شن در مخازن پلی‌اتیلن که در بلند‌ترین نقطه زمین نصب شده‌اند ذخیره گردد. این سیستم در فصل‌های خشک به عنوان منبع ذخیره آب برای آبیاری درختان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
روش های سنتی جمع آوری و ذخیره کردن آب باران برای کشاورزی و آبیاری باغ و باغچه
از زمان‌های باستان، روش‌های سنتی جمع‌آوری آب باران به‌عنوان روش‌های کارآمد در تأمین منابع آب مورد توجه قرار می‌گرفته‌اند. این روش‌ها با توجه به شرایط جغرافیایی، فرهنگ و نیازهای هر منطقه تنوع داشته‌اند. برخی از این روش‌های سنتی عبارت‌اند از سدیله‌ها، چاه‌های جمع‌آوری آب باران، حوضچه‌های سنتی، سیستم‌های خاکی و زیرزمینی، سقف‌های جاروبی، آبگیرها و کنتورها که در ادامه به بررسی هر کدام از این روش ها می‌پردازیم.
سدیله‌ها (Bunds)
در مناطق با بارش شدید و ناگهانی، از سدیله‌ها برای جمع‌آوری آب باران استفاده می‌شود. این سازه‌های خندقی در امتداد خطوط کناری زمین قرار می‌گیرند و آب باران در آنها جمع‌آوری می‌شود.
چاه‌های جمع‌آوری آب باران
در برخی از مناطق با کاوش زمین و ایجاد چاه‌های عمیق‌تر، آب باران جمع‌آوری و برای کشاورزی و مصارف زراعی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
حوضچه‌های سنتی (Aghol)
این حوضچه‌ها که به صورت چاه های عمیق با آب بندی زیرزمینی ساخته می‌شوندجهت جمع‌آوری آب باران و ذخیره آن در مناطق خشکسال استفاده می‌شود.
سیستم‌های خاکی و زیرزمینی
در برخی از مناطق، سیستم‌های زیرزمینی و خاکی از جمله خندق‌های زیرزمینی و لوله‌های مجراکشی
برای جمع‌آوری آب باران به‌کار می‌روند.
سقف‌های جاروبی
در ساختمان‌ها، سقف‌های جاروبی برای جمع‌آوری آب باران مورد استفاده قرار می‌گیرند و آب به وسیله لوله‌ها به مخازن ذخیره منتقل می‌شود.
آبگیر
در مناطق مختلف آبگیرها یا “Miqat” به‌عنوان یک روش سنتی جالب برای جمع‌آوری آب باران به‌کار می‌روند. این سازه‌ها از ساختمان‌های خاص در زیرزمین یا طبقات زیرین ساختمان‌ها تشکیل شده و برای انبار آب باران به‌کار می‌روند.
کنتور
در مناطق خشک از کنتورها یا “Birkat” به عنوان چاه‌های کوچک و گندمی برای جمع‌آوری آب باران استفاده می‌شود. این کنتورها به عنوان نقاط جمع‌آوری آب باران عمل کرده و آب جمع‌آوری شده برای کشاورزی و آبیاری مصارف مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد.
این روش‌های سنتی با توجه به شرایط گوناگون مناطق و تنوع فرهنگی، به‌عنوان راهکارهای موثر و پایدار برای جمع‌آوری و مدیریت آب باران در اقلیم‌ها و فرهنگ‌های مختلف شناخته می‌شوند.
روش‌های ذخیره کردن آب باران برای کشاورزی و آبیاری باغ و باغچه
برای ذخیره آب باران و استفاده بهینه از این منبع طبیعی، از روش‌های متعددی می‌توان استفاده کرد. از روش هایی که می‌توان آب باران را ذخیره کرد باید به منابع ذخیره آب باران، سیستم‌های جاروبی ساختمانی، سیستم‌های جاروبی زمینی، محفظه‌های نفوذپذیر، سقف‌های سبز و فراوری و تصفیه آب اشاره کرد. در ادامه به نحوه کارایی این موارد می‌پردازیم.
1. منابع ذخیره آب باران:
سیستم‌هایی که آب باران را از سطح‌های مختلف جمع‌آوری کرده و در منابع ذخیره نگهداری می‌کنند. این منابع می‌توانند حاوی حوضچه‌ها، چاه‌ها یا مخازن زیرزمینی باشند.
2. سیستم‌های جاروبی ساختمانی:
این سیستم‌ها از سطوح ساختمان برای جمع‌آوری آب باران استفاده می‌کنند و این آب به وسیله لوله‌ها به مخازن ذخیره منتقل می‌شود.
3. سیستم‌های جاروبی زمینی:
در فضاهای باز و مزارع، از سیستم‌های جاروبی زمینی برای جمع‌آوری آب باران استفاده می‌شود که معمولاً از خندق‌ها یا راه‌روهای خاص تشکیل شده و به مخازن تخلیه می‌شود.
4. محفظه‌های نفوذپذیر:
این محفظه‌ها در فضاهای سبز و زمین‌های باز برای جذب آب باران و جلوگیری از سیلاب استفاده می‌شوند.
5. سقف‌های سبز:
سقف‌های سبز با جذب آب باران و ترویج رشد گیاهان موجب ذخیره آب و کاهش تبخیر می‌شوند.
6. فراوری و تصفیه آب:
قبل از استفاده آب باران برای مصارف آشامیدنی یا آبیاری، آب باید از طریق فراوری و تصفیه‌ای مناسب بررسی و پالایش شود تا کیفیت آن بهینه باقی بماند.
مخازن ذخیره آب باران برای کشاورزی
مخازن ذخیره آب باران، ساختاری است که برای نگهداری آب جمع‌آوری شده از باران طراحی و ایجاد می‌شود. این مخازن به انواع و اشکال مختلفی قابل ساخت است و از مواد متنوعی مانند پلاستیک یا بتن ساخته می‌شوند. هدف اصلی این مخازن، ذخیره آب باران برای استفاده در زمان‌هایی است که بارش کمتر است، مانند دوره‌های خشکسالی. در ادامه به بررسی هر کدام از این مخازن آب می‌پردازیم.
این مخازن در سطح زمین ساخته می‌شوند و ممکن است حاوی حوضچه‌های زمینی، استخرهای خاکی یا بتنی و تالاب‌های مصنوعی باشند.
مخازن زیرزمینی:
این نوع مخازن در زیر سطح زمین ایجاد می‌شوند و شامل تونل‌های زیرزمینی، مخازن بتنی زیرزمینی و روش‌های تخلیه از طریق پمپ‌ها می‌باشند.
مخازن تحت فشار:
این مخازن با استفاده از فشار آب، به طور مؤثرتری آب را ذخیره می‌کنند و معمولاً در سیستم‌های آبیاری یا تأمین آب شرب به‌کار می‌روند.
مخازن افقی و عمودی:
مخازن افقی در سطح زمین یا زیرزمین ایجاد می‌شوند، درحالی که مخازن عمودی به صورت برج‌های ذخیره‌سازی طراحی می‌شوند و آب به صورت عمودی در آنها نگهداری می‌شود.
مخازن پلاستیکی یا بتنی:
از موادی مانند پلاستیک یا بتن برای ساخت این مخازن استفاده می‌شود که مقاومت به خوردگی داشته و طول عمر طولانی دارند.
سازه‌های تجزیه و تخلیه:
این سازه‌ها شامل لوله‌ها، پمپ‌ها، شیرآلات و سیستم‌های کنترل هستند که برای تخلیه و استفاده بهینه از آب ذخیره شده مورد نیاز می‌باشند.
تمام این مخازن با توجه به نیازها، شرایط آب و هوایی منطقه، حجم آب باران جمع‌آوری شده و سایر عوامل طراحی و اجرا می‌شوند. انتخاب و طراحی مناسب مخزن ذخیره آب باران برای تأمین بهینه در زمان‌های نیاز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
نصب مخازن پلی اتیلن برای ذخیره آب باران برای کشاورزی و آبیاری باغ و باغچه
نصب سه مخزن 20000 لیتری پلی اتیلن در کل 60 هزار لیتر آب به راحتی به تأمین نیاز آبی یک زمین حدوداً 8 هزار متری در فصل تابستان می‌انجامد. در صورت نیاز به آب بیشتر، امکان افزودن مخازن بدون هیچ محدودیتی برای کشاورزان و باغداران وجود دارد. همچنین، با استفاده از سیستم‌های نوین آبیاری مثل آبیاری قطره‌ای، مصرف آب برای درختان به شدت کاهش یافته و می‌توان به مدت طولانی‌تر از ذخیره آب استفاده نمود. در این روش به دلیل سربستگی مخازن پلی اتیلن، تبخیر آب به حداقل می‌رسد و از آب ذخیره شده می‌توان به طور کامل بهره‌مند شد.
جمع‌بندی
در این مقاله به بررسی ذخیره کردن آب و روش‌های ذخیره کردن آب باران برای کشاورزی و روش‌های ذخیره کردن آب باران برای کشاورزی پرداختیم. دریافتیم که با نصب سه مخزن پلی اتیلن به ظرفیت 20000 لیتر، مجموعاً 60 هزار لیتر آب برای زمینی به مساحت حدوداً 8 هزار متر مربع در فصل تابستان به راحتی تأمین می‌شود. در صورت نیاز بیشتر، امکان افزودن مخازن بدون هیچ محدودیتی برای کشاورزان و باغداران وجود دارد. استفاده از سیستم‌های نوین آبیاری مثل آبیاری قطره‌ای کاهش قابل توجهی در مصرف آب دارد و با استفاده از آن می‌توان برای مدت طولانی‌تری از ذخیره آب استفاده نمود. همچنین به دلیل سربستگی مخازن پلی اتیلن، تبخیر آب به حداقل می‌رسد و از آب ذخیره شده به‌طور کامل می‌توان استفاده نمود. این روش به عنوان یک راهکار موثر برای تأمین نیازهای آبی در زمان‌های خشک و بهبود کارایی آبیاری در کشاورزی و باغبانی مطرح می‌شود.
